Kapitalizm

Alım, satım, çalışma ve işe alma

Kapitalizmde insanlar mülklerini satabilir veya ödünç verebilir ve diğer insanlar da satın alabilir veya ödünç alabilir. Bir kişi satın almak isterse ve başka bir kişi onlara satmak isterse, daha yüksek bir güçten izin almaları gerekmez. İnsanlar, başkaları onlara söylemeden bir pazara sahip olabilirler (birbirleriyle alış veriş yapabilirler). Sermaye sahibi olan insanlara bazen kapitalist denir (kapitalizmi destekleyen insanlara da kapitalist denir). Fabrikalarında, dükkanlarında veya arazilerinde çalışmak isteyen herkesi teklif ettikleri ücret karşılığında işe alabilirler.

Sermaye kelimesi, daha fazla şey veya para üreten şeyler anlamında kullanılabilir. Örneğin, araziler, fabrikalar, dükkanlar, aletler ve makineler sermayedir. Eğer birinin yatırım yapılabilecek parası varsa, bu para da sermayedir.

Kapitalist sistemlerde pek çok insan işçidir (ya da proleterdir). Yaşamak için para kazanmak üzere istihdam edilirler. İnsanlar serbest piyasada kendilerini işe alacak herhangi biri için çalışmayı seçebilirler.

Bu, birçok eski ekonomik sistemden farklıdır. Feodalizmde çoğu insan serfti ve üzerinde yaşadıkları toprakların sahibi olan insanlar için çalışmak zorundaydı. Merkantilizmde hükümet diğer ülkelerden bir şeyler satın almayı zorlaştırır. Karma ekonomiye sahip birçok ülkede (kısmen kapitalizm ve kısmen sosyalizm) ne alıp satabileceğiniz, hangi fiyatları talep edebileceğiniz ya da kimi işe alıp kimi işten çıkarabileceğinizle ilgili yasalar vardır.

Yatırım

Yatırım, insanların paralarını bir şeylere yatırmasıdır (vermesidir). İnsanlar, bir kişinin tek başına yapamayacağı kadar büyük olsalar bile, bir şeyler satın almak veya inşa etmek için paralarını bir araya getirebilirler. Yatırım yapan insanlar birlikte satın aldıkları veya inşa ettikleri şeylerin sahibi olurlar. Borsa, insanların yatırımlarını alıp satmalarını sağlar.

Yatırım kapitalizm için önemlidir. "Kapitalist" kelimesi iki anlama gelebilir: kapitalizmi seven biri anlamına gelebilir; ama aynı zamanda yatırım yapan biri anlamına da gelebilir. Örneğin, bir risk sermayedarı yeni işletmelere yatırım yapar.

İş kuran veya işlere yatırım yapan insanlar çok para kazanabilir. Bir işletme insanların istediği şeyleri satar. Yatırımcılar fazladan para kazanır, buna kar denir. Yatırımcılar kârlarını alıp daha fazla işletmeye ya da işletmeyi büyütmeye yatırabilirler. İşletmeler başarılı olursa yatırımcılar daha fazla kâr elde edebilir.

Aynı fikirde olmayan insanlar

Sosyalistler ve komünistler kapitalizmi desteklemeyen insanlardır. Kapitalizmin işçilere zarar verdiğini, çünkü işletmelerin bir şeyler satarak, o şeyleri üreten işçilere ödediklerinden daha fazla para kazandıklarını söylerler. İşçiler yoksul kalırken ve sömürülürken (kendilerinden faydalanılırken) işletme sahipleri zengin olur. Ayrıca, insanların kendi çıkarları için birbirleriyle rekabet etmeyi daha az düşünmeleri ve toplumun genel iyiliği için birlikte çalışmayı daha fazla düşünmeleri halinde toplumun daha verimli olacağını savunurlar. Bir başka argüman da her insanın temel ihtiyaçlara (yiyecek ve barınma gibi) sahip olma hakkı olduğudur. Kapitalizmde bazen insanlar yaşamak için ihtiyaç duydukları her şeyi elde edemeyebilirler.

Karl Marx Almanya'nın ünlü komünist filozoflarından biriydi. Kapital (Almanca'da Das Kapital) adlı ünlü bir kitap yazdı. Kapitalizmin, işçilerin sömürü nedeniyle bir devrimle hükümeti ele geçirmeye karar vermelerinden sonra ortadan kalkacağını söyledi. Birçok ülkede şiddetli komünist devrimler yaşandı. Bu yüzden pek çok insan öldürüldü. Ancak kapitalizm ortadan kalkmadı ve bu komünist sistemlerin çoğu çöktü ve bugün mevcut değiller ya da daha kapitalist hale geldiler. Bazı insanlar bu ülkelerde komünizmin işe yaramadığını, çünkü Marx'ın fikirlerinin, düşüncede güzel olsa da, gerçekten işe yaramadığını düşünüyor. Diğerleri ise komünist ülkelerin kapitalist ülkelerden gelen saldırılar (askeri, siyasi ve ekonomik) nedeniyle çöktüğünü düşünüyor.

Anarşistler de (anarko-kapitalist olmayanlar) kapitalizmi desteklemezler. Patronların olmaması gerektiğini düşünürler çünkü bu bir hiyerarşidir. Marksist-Leninist hükümetlerin, işçiler adına yöneteceklerini söyleyen ancak liderleri adına yöneten diktatörlükler oldukları için başarısız olduklarını düşünürler. Bu hükümetlerin sosyalist değil devlet kapitalisti olduğunu düşünüyorlar.

Aynı fikirde olan insanlar

Kapitalizmi destekleyen insanlar için farklı kelimeler vardır. Dünyanın pek çok yerinde bu insanlar ya muhafazakâr ya da liberal olarak adlandırılır. Amerika Birleşik Devletleri'nde liberal kelimesi, kapitalizmi destekleyen ancak piyasanın neyi yapıp neyi yapamayacağı konusunda bazı kurallar isteyen kişi anlamına gelir. Liberteryen kelimesi ise Amerika'da ve diğer bazı ülkelerde hükümetin insanlara ne alıp satacaklarını söyleme yetkisinin çok az olmasını ya da hiç olmamasını isteyen kişi anlamına gelmektedir.

Kapitalizmin nedenleri sadece ekonomik değildir. Politiktir. Kapitalizmi seven insanlar, kapitalizmin vatandaşlara bağımsız olma imkanı vererek özgürlük sağladığına inanırlar. Friedrich Hayek de buna katılmış ve açık toplumu bireye saygı ve insanlar arasındaki farklılıklara hoşgörü ile ilişkilendirmiştir.

Kapitalizmi destekleyen insanların da anlaşmazlıkları var. Çoğu insan, hükümetin insanların başkalarının mallarını çalmasını engellemesi halinde kapitalizmin daha iyi işleyeceği konusunda hemfikirdir. Eğer insanlar her şeyi çalabilseydi, o zaman kimse bir şey satın almak istemezdi.

Çoğu ülkede hükümet bundan daha fazlasını yapar. İnsanların adil bir şekilde alım satım yapmasını ve istihdamın adil olmasını sağlamaya çalışır. Hükümet ayrıca vergi olarak para alır, pek çok şey satın alır ve pek çok para verir. Ordu için silahlara ve gemilere, üniversitelerdeki bilimsel araştırmalara, okullara ve kütüphanelere para harcar. Ayrıca işi olmayan insanlara ve siyasi liderlerin önemli olduğunu düşündüğü işletmelere de para verir. Hükümet ekonominin bir kısmından sorumlu olduğunda, buna "sosyal demokrasi" denir. Ancak, hükümet para harcadığında, paranın neye harcanması gerektiği konusunda tartışmalara neden olur.

Birkaç kişi, insanların herhangi bir hükümet olmadan kendilerini koruyabileceklerini düşünüyor. Hırsızlığa karşı yasalar yerine, insanlar kendi eşyalarını koruyabilir ya da kendilerini korumaları için hakemler, sigortacılar ve özel savunucular gibi diğer insanlara ödeme yapmayı kabul edebilirler. Bu inanca "anarko-kapitalizm" adı verilir. Bu insanlar hükümetin kazançlarını ellerinden almaya çalıştığını düşünürler çünkü hükümet insanlardan kendi iradeleri dışında vergi alır ve kendi aralarında anlaşma yapmalarını engeller.

İlgili sayfalar

• Anti-kapitalizm
• Sosyalizm
• Komünizm
• Monopoly