Latin alfabesi

Latin ya da Roma yazısı, günümüzün birçok dilini yazmak için kullanılan bir yazı sistemidir. Bugün dünyada en çok kullanılan yazı sistemidir. Neredeyse tüm Batı Avrupa dilleri ve bazı Doğu Avrupa dilleri için resmi yazı sistemidir. Türkçe, Vietnamca, Malayca, Somalice, Svahili dili ve Tagalogca gibi bazı Avrupa dışı diller tarafından da kullanılmaktadır. Hintçe, Urduca, Sırpça ve Boşnakça gibi diller için alternatif bir yazı sistemidir.

Alfabe, Yunan alfabesinin batıdaki bir çeşidinden evrilen bir yazı sistemidir. Yunan alfabesini ödünç aldıktan sonra onu ilk geliştirenler Etrüskler olmuş ve Romalılar onu daha da geliştirmiştir. Bazı harflerin sesleri değişmiş, bazı harfler kaybolmuş ve kazanılmış ve çeşitli yazı stilleri ('eller') gelişmiştir. Bu tarzlardan ikisi büyük ve küçük harflerle ('büyük harfler' ve 'küçük harfler') tek bir yazıda birleştirilmiştir. Modern büyük harfler Roma'daki benzerlerinden çok az farklılık gösterir. Çok az bölgesel varyasyon vardır.

Alfabenin harfleri

Orijinal Latin alfabesi

Romalılar tarafından kullanılan Latin alfabesi:

Sembol

Harfin Latince adı:

bē

kē

dē

gē

hā

kā

pē

qū

tē

eski

zēta

Latince adı (IPA):

[aː]

[beː]

[keː]

[deː]

[eː]

[ɛf]

[geː]

[haː]

[iː]

[kaː]

[ɛl]

[ɛm]

[ɛn]

[oː]

[peː]

[kuː]

[ɛr]

[ɛs]

[teː]

[uː]

[ɛks]

['zeːta]

Yeni alfabe

Alfabenin modern versiyonu birçok dili yazmak için kullanılmaktadır. Hint-Avrupa dilleri, özellikle Batı Avrupa dilleri, çoğunlukla Latin alfabesi ile yazılır. Bu diller arasında Cermen dilleri (İngilizce, Almanca, İsveççe ve diğerlerini içerir) ve Roman dilleri (Fransızca, İspanyolca, İ48595talyanca, Portekizce ve diğerlerini içerir) yer alır. Elbette Yunanca ve Rusça gibi Latin alfabesini kullanmayan Hint-Avrupa dillerinin yanı sıra Vietnamca gibi Latin alfabesini kullanan Hint-Avrupa dışı diller de vardır.

Roma alfabesini kullanan neredeyse tüm diller, harflerin üstünde veya altında bulunan semboller olan aksan işaretlerini içerir. Bunlar tonlar ve telaffuz gibi şeyler için kullanılır. İngilizce, en azından yerel kelimeler için bu işaretlerden herhangi birine sahip olmayan tek büyük Avrupa dilidir. Diğer dillerden alınan sözcüklerde bazen doğru telaffuzu netleştirmek için aksan işaretleri kullanılır.

Temel alfabede aşağıdaki harfler kullanılır:

Büyük harf

Küçük harf

Diğer versiyonlar

Roma alfabesi, onu kullanan bazı dillerdeki seslerden daha az harfe sahiptir. Bazı diller harf eksikliğini ă, â, á, é, í, î, ó, ẹ, ị, ọ, ụ, ã, ả, ẻ, ỉ, ỏ, ủ, ñ, č, ď, ě, í, ň, ř, š, ș, ť, ț, ú, ů, ž ve đ gibi diyakritik işaretler kullanarak telafi eder. Aslında bu, alfabelerindeki harf sayısını artırmaktadır. Bu karakterlerden bazılarını kullanan diller Fransızca, Çekçe, Lehçe, Magyar (Macarca), Romence, İspanyolca, Tagalog, Vietnamca, Esperanto ve Igbo'dur.

Birçok dil yazı sistemlerini Latin alfabesine çevirmiştir. Bazı ülkelerde Avrupalılar yerli halkın bu yazıyı kullanmasını sağladı. Vietnam dili Çince karakterlerle yazılmıştır ve chu nom adı verilen Çince tabanlı bir Vietnam yazı sistemi vardır. Çin yazısıyla ilgili sorun, bir kişinin gerçekten okuryazar olabilmesi için öğrenmesi gereken karakter sayısının çok fazla olmasıdır. Vietnam hükümeti 20. yüzyılın başlarında Latin alfabesine geçerek ülkedeki okuryazarlık oranını artırmayı hedeflemiştir. Vietnamlılar bağımsızlıktan sonra bile Latin alfabesini kullanmaya devam etmiştir çünkü öğrenilmesi Çince karakterlerden (chu nom) çok daha hızlıdır.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu yıkılınca, Türk ülkelerinde Latin Alfabesi Türkiye'de Kemal Atatürk tarafından başlatıldı. Sovyetler Birliği dağıldığında, bazı küçük diller Latin alfabesini kullanmaya başladı. Şu anda Türkmenistan, Özbekistan ve Azerbaycan'da kullanılmaktadır. Kazakistan 2018 yılında Latin alfabesinin Kazak dilinin ana yazı sistemi haline geleceğini duyurdu.

Bir dilin yazım şeklinin Latin harflerine dönüştürülmesine romanizasyon denir. Dili konuşmayan birçok kişi, dili yazmanın normal yolu bu olmasa bile, kelimelerin kabaca nasıl ses çıkaracağını bilmek için romanize edilmiş bir versiyonu okur. Çince ve Japonca gibi bazı diller, bilgisayarda daha kolay yazılabilmeleri için kendi dillerinde Latin alfabesini kullanırlar. Çin anakarasında pinyin, Mandarin Çincesi için resmi romanizasyondur ve Çince karakterleri fonetik olarak yazarak bilgisayarda yazmak için kullanılır. Birçok Japon bilgisayarında Japoncayı bilgisayarda yazmak için kana klavyesi bulunsa da, Japonca Latin alfabesi kullanılarak da yazılabilir. IME (input method editor) adı verilen yazılım, Japonca'da romaji adı verilen Latin harflerini Japonca kana ve kanjiye dönüştürür.

Portekizce'de ç

Sorular ve Yanıtlar

S: Latin veya Roma yazısı nedir?

C: Latin ya da Roma alfabesi günümüzün birçok dilini yazmak için kullanılan bir yazı sistemidir. Bugün dünyada en çok kullanılan yazı sistemidir.

S: Hangi diller resmi yazı olarak Latin veya Roma alfabesini kullanır?

C: Latin ya da Roma yazısı neredeyse tüm Batı Avrupa dilleri ve bazı Doğu Avrupa dilleri için resmi yazıdır.

S: Hangi Avrupa dışı diller Latin veya Roma alfabesini kullanır?

C: Latin veya Roma alfabesi Türkçe, Vietnamca, Malay dili, Somalice, Swahili ve Tagalog gibi bazı Avrupa dışı diller tarafından kullanılır.

S: Latin veya Roma yazısı herhangi bir dil için alternatif bir yazı sistemi olarak kullanılıyor mu?

C: Evet, Latin veya Roma yazısı Sırpça ve Boşnakça gibi diller için alternatif bir yazı sistemidir.

S: Latin ya da Roma alfabesi nasıl gelişti?

C: Bu alfabe, Yunan alfabesinin batıdaki bir çeşidinden evrilen bir yazı sistemidir. Yunan alfabesini ödünç aldıktan sonra onu ilk geliştirenler Etrüsklerdi ve Romalılar onu daha da geliştirdiler.

S: Latin veya Roma yazısının gelişimi sırasında bazı harflerin sesleri değişti mi?

C: Evet, bazı harflerin sesleri değişti, bazı harfler kayboldu ve kazanıldı ve çeşitli yazı stilleri ('eller') gelişti.

S: Tek bir yazıda birleştirilen iki yazı stili nedir?

C: İki yazı stili büyük ve küçük harflerle ('büyük harfler' ve 'küçük harfler') tek bir yazıda birleştirildi. Modern büyük harfler Roma'daki muadillerinden çok az farklılık gösterir ve çok az bölgesel varyasyon vardır.